భజ గోవిందం - 1

ఒకనాడు శంకరాచార్యులవారు శిష్యులతో కాశీ పట్టణం లో గంగాతీరాన వెళ్తుండగా వ్యాకరణ సూత్రాలను వల్లెవేస్తున్న ఒక వృద్ధుని చూడటం తటస్థించింది. వయసు గతించి, చావు దాపురిస్తున్న వృద్ధాప్యంలో కూడా, ఆ మానవుడు దైవ చింతన గూర్చి తలపెట్టక, ఏదో వ్యాకరణ సూత్రాన్ని వల్లెవేసుకుంటూ, కాలం వ్యర్ధం చేస్తున్నాడే, అనే ఆవేదనతో ఆయన నుండి 'మోహ ముద్గర' అనే ఈ గేయం వెలువడింది.

"ఓయీ మూఢుడా ! గోవిందుని భజించు, భజింపవోయి గోవిందుని. నీ అంత్యకాలం సమీపించునపుడు ఈ వ్యాకరణ సూత్రం నిన్నేమీ రక్షించదు సుమా !" అను ఈ శ్లోకాన్ని పల్లవిగా చదువుతూ, 12 శ్లోకాలను శంకరుల వారు చెప్పరట. దీనిని ద్వాదశ మంజరిక స్త్రోత్రం అంటారు. శిష్యులు తరవాతి 14 శ్లోకాలను (చదుర్దశ మంజరిక) చెపగా, ఆశీర్వాదంగా, ఆచార్యులవారు 4 శ్లోకాలు చెప్పారు.


1. భజ గోవిందం, భజ గోవిందం, గోవిందం భజ మూఢమతే |
సంప్రాప్తే సన్నిహితే కాలే, నహినహి రక్షతి డుకృఞ్కరణే ||


"గోవిందుని భజించు, సేవించు గోవిందుని, గోవిందునే భజింపవోయీ మూఢమతీ ! నీ అంత్యకాలం ఆసన్నమైనప్పుడు నీవు వల్లెవేస్తున్న ఈ వ్యాకరణసూత్రం నిన్ను ఏవిధంగానూ రక్షించలేదు సుమా"


2. మూఢ ! జహీహి, ధనాగమతృష్ణాం, కురుసద్ బుద్ధిం మనసి వితృష్ణాం |
యల్లభసే నిజకర్మోపాత్తం, విత్తం తేన వినోదయ చిత్తం ||

"ఓ మూఢుడా ! ధనార్జన చేయాలనే తృష్ణను నీ మనసు నుండి పారద్రోలు. తృష్ణ లేకుండా చేయబడిన నీ మనసులోనికి, సద్బుద్ధితో కూడియున్న ఆలోచనల్నే ప్రవేశింపజేయి. నీ స్వధర్మానుగుణమైన కర్మలు చేస్తూ, వాటివల్ల లభించు విత్తము (ఫలము)ను అనుభవిస్తూ ఆనందించు."

3. నారీస్తనభరనాబీదేశం, దృష్ట్వా మాగా మోహావేశం|
ఏతన్మాంసవసాదివికారం, మనసి విచింతయ వారం వారం ||

వనితల వక్షస్థల శోభ, నాభీస్థల ఆకర్షణలో పడి, మోహావేశానికి పాల్పడవద్దు. అవి కేవలం శరీరంలోని మాంసము, కొవ్వులతో ఏర్పడిన ఆకారాలు మాత్రమే అని బాగుగ గ్రహించి, మాటి మాటికి ఈ సత్యాన్నే గుర్తు తెచ్చుకుంటూ ఉండు.


Commentary of C Rajagopalachari :
ISBN-81-7276-309-3 Bhavan's Book University

Verse 1

Lift the heart up to Govinda, lift the heart upto Govinda,
Lift the heart up to Govinda, O foolish mind !

When thou art at death's door,
The rules of grammar which you are trying to master will be of no avail.




Of the many delusions of the heart, the pride of learning is one. It is common knowledge that men come to grief going in quest of sensual pleasures and striving after wealth. Sri Sankara says that the desire for fame as a learned man is one such delusion. He utters a warning against wasting all life in mere learning, without turning the mind to love and worship of God. Of the several delusions, that of knowledge is given a place by Sri Sankara in the very first stanza of the poem.


"Dukring" is an aphorism in the famous grammar of Paanini. "Would you recite the Panini Sutras when you are confronted by Death? asks Sankara in ridicule. To convey the learned that all knowledge that they might acquire will be in vain without devotion to God. Sri Sankara employed the example of Panini Sutra. What he said of Panini's Sutras applies to all knowledge devoid of devotion. Sankara was himself a master of Paanini. He spoke about what he thoroughly knew.


Verse 2


Fool ! Give up this insatiable desire for Wealth.
Be wise and develop serene content ;
Be satisfied and happy with the fruits of your own laborer.

Do not come to grief by insatiable quest for Money, Money and more Money. That will not be to your good. Look upon it as your enemy. Conquer the lust for Money and rest content. It is not joy that you seek through money ? It is folly to grieve over what you do not have without feeling content with what you have earned by honest labour. That is not the way to obtain joy.

If one strives for wealth without thought of the consequences, that will lead to disaster. On the contrary, if you develop the mental state of not coveting the wealth in the hands of others, that will be a source of joy. It will bring you victory. The greatest treasure springs from control of desire and not wanting anything. Sri Sankara calls it vitrishna. A victor feels pride when he defeats his enemy. Not wanting anything invests one with similar pride as it is victory over one's cravings.

Verse 3

Enticed by woman's beauty, her bosom and the region of the navel,
Do not allow, yourself to be lost.

They are only forms of mere flesh,
Think of them as such every time you look at them.



Do not allow your eyes to stray about here and there. Keep them from forbidden things. Otherwise, says Sri Sankara, you will be caught in the vortex of lust. Yes ; women look pretty; but do not be carried away by the external appearance of the body. A woman who belongs to another cannot be yours. To covet what cannot be had leads but to misery. To feed your eyes is to add to the armory of your enemy 'Maa gaa mohaavesam' means 'do not get overpowered by lust. 'Aavesa' implies your mind getting out of your control and going its own way. If your eyes have their way, this is what is in store for you, says Sri Sankara.

We must train ourselves to control the senses. When we acquire this sense-control, we shall feel a sense of freedom in the mind. Tranquility ensures it. Craving and lust are seeming pleasures concealing a core of inevitable pain.

If the impulsion of the senses is controlled, tranquility will come into being without and further effort. Then will ensure a joy that will endure. To attain it, first the eyes must be held under check.