గణేశ భుజంగ ప్రయాత స్తోత్రం

రణత్ క్షుద్రు ఘంటా నినాదాభిరామం
చలత్తాండ వోద్దండ పత్పద్మతాళం
లసత్తుందిలాంగోపరి వ్యాలహారం
గణాదీశ మీశానసూనుం త మీడే.

చిరుగంటలు గల్లుగల్లని మ్రోయుచుండ పాద పదమ్ములు తాళము వేయగా నృత్యముచేయుచు సర్పహారము తన దొడ్డ శరీరమున మిసమిసలాడుచు వింత గూర్పగా నొప్పు శివుని కుమారుని గణాఢీశుని నుతించెదను.

ధ్వనిధ్వంస వీణాలయోల్లాసి వక్త్రం
స్ఫురచ్చుండ దండోల్లస ద్బీజపూరం
గళద్దర్ప సౌగంధ్య లోలాళిమాలం
గణాధీశ మీశానసూనుంతమీడే

నిరుపమాన వీణాతాళముల కుల్లాసపడు ముద్దుమొగముతో తొండముతో బంతివలె మాదిఫలమునుదాల్చి స్రవించుచున్న మదజల సౌగంధ్యమును మరగిన తుమ్మెదలు బారులు తీరిచి ఝుంకారములు చేయుచుండ నొప్పు శివపుత్రుని గణాఢీశుని వినుతించెను.

ప్రకాశ జ్జపారక్త రత్న ప్రసూన
ప్రవాళ ప్రభాతారుణ జ్యోతి రేకం
ప్రలంబోదరం వక్రతుండైకదంతం
గణాధీశ మీశానసూనుం త మీడే.

ఝారుచున్న యుదరముతో  వక్రతుండముతో,  ఏకదంతముతో రాశిబోసిన మందార పువ్వులో, రత్నములో  పగడములో లేక ఉదయించుచున్న సూర్యుడో అన్నట్లు ఎఋఋఅని జ్యోతీ రూపుడై వెలుంగు నీశాన పుత్తృని గణాధీశుని వినుతించెను.

విచిత్ర స్ఫుర ద్రత్నమాలా కిరీటం
కిరీటోల్లస చ్చంద్రరేఖా విభూషం
విభూషైకభూషం భవధ్వంస హేతుం
గణాధీశ మీశానసూనుం తమీడే

వివిధ  రత్న విచిత్ర కిరణమాలికలతో కిరీటము, కిరీటమౌపై చంద్రరేఖా విభూషణము కలిగి విభూషణములకు విభూషణమై మోక్షప్రదుడైన పరమేశ్వర కుమారుని గణాఢీశుని స్తుతించెదను.

ఉదంచ ద్భుజావల్లరీ దృశ్య మూలో
చ్చల ద్భృఊలతా విభ్రమ భ్రాజ దక్షం
మరత్సుందరీ చామరైః సేవ్యమానం
గణాధీశ మీశానసూనుం త మీడే

నృత్యము చేయుచున్నపుడు పైకెత్తిన కరములందలి పుష్పగుచ్చములతో బాటు చూడదగి చలించుచున్న కను బొమల విలాస దీప్తులకు  దిట్టయై అమరీచామర సేవ కానందించు శివ కుమారుని సేవించెదను.

శ్ఫుర న్నిష్ఠురాలోల పింగాక్షి తారం
కృపా కోమలోదార లీలావతారం
కళాబిందుగం నీయతే యోగి వర్త్యై
ర్నణాధీశ మీశానసూనుం త మీడే

కొంచెము నిష్ఠురములై కదలుచున్న గోరోచనపు వన్నెగల నయన తారకలు వెలుగుచుండు యోగివర్యులు హృదయమున కళా బిందుమధ్యమున నిల్పి కీర్తించుచుండ కరుణాకోమల లీలావతార మూర్తియగు శివకుమారుని గణనాధుని వినుతించెదను.

అ మేకాక్షరం నిర్మలం నిర్వికల్పం
గుణాతీత మానంద మాకార శూన్యం
పరం పార మోంకార మామ్నాయగర్భం
వదంతి ప్రగల్భం పురాణం త మీడే.

గుణాతీతమగుటచే నానందమై, ఆకర శూన్యమగుటచే నిర్వికల్పమై సంసారసాగరమున కవల సమస్తవేదములను గర్భమున దాల్చిన నిర్మల ప్రణవాక్షర మూర్తియై పురాణపురుషుడని చెప్పబడు శివకుమారుని గణనాధుని ప్రశంసించెదను.
చిదానంద సాంద్రాయ శాంతాయ తుభ్యం
నమో విశ్వకర్త్రే చ హర్త్రే చ తుభ్యం
నమో నంతలీలాయ కైవల్యభాసే
నమో విశ్వబీజ !  ప్రసీ దేశసూనో !

విశ్వమునకు బీజము కర్తయు పితయు హర్తయునగుచు విశ్వమునందలి అనంత లీలలకు ఏకైక శాంత ప్రభాకందమై సత్వజ్ఞానానంద ఘనమూర్తివగు నో శివపుత్త్రా ! నీకు నమశ్శతములు.

ఈమం సుస్తవం ప్రాత రుత్థాయ భక్త్యా
పఠేద్యస్తు మర్త్యో లభే త్సర్వకామాన్
గణేశ ప్రసాదేన సిద్ధ్యంతి వాచో
గణేశే విభౌ దుర్లభం కి ప్రసన్నే ?

ఈ స్తవమును ప్రాతః కాలమున భక్తి తో పఠించిన మనుష్యుడు సర్వకామములను వాజ్వాధుర్యమును కైవసము చేసికొనును.  శ్రీ గణేశ్వరుడే ప్రసన్నుడైనచో సిద్ధింపని ఏముడుండును ?

(శంకర భగవత్పాద కృతం)

జగన్నాధాష్టకం

కదాచి త్కాళిందీ తట విపిన సంగీతకవరో
ముదా గోపీనారీ వదనకమ లాస్వాద మధుపః
రమా శంభు బ్రహ్మ మరపతి గణే శార్చితపదో
జగన్నాథ స్వామీ నయనపధగామీ భవతుమే

ఒకానొక సమయమున యమునాతీరమున బృందావనములో నృత్యగీత వాద్యముల మహోత్సవములందు నేర్పరియై, గోపికా వదన కమల స్వాదమధుపమైయుండి లక్ష్మీ శివ బ్రహ్మేంద్ర గణనాధాదులచే సేవింపబడిన పాద పద్మములు గల శ్రీ
జగన్నాథస్వామి నా కనులకు ప్రత్యక్షమగునుగాక.

భుజే సవ్యే వేణుంశిరసి శిఖిపించం కటితటే
దుకూలం నేత్రాంతే సహచరకటాక్షం విదధతే
సదా శ్రీమద్బృందావన వసతి లీలా పరిచయో
జగన్నాథ స్వామీ నయనపధగామీ భవతుమే

ఎడమచేత వేణువునొ, కటి ప్రదేశమున దుకూలమును దాల్చి క్రీగంటి చూపుల బరపుచు ఎల్లప్పుడు  బృందావనము నందు పరిచితములైన ళీలలను చూపుచు శ్రీ జగన్నాథస్వామి నాకు ప్రత్యక్షమగుగాక.

మహాంభోధే స్తీరే కనకరుచిరే నీల శిఖరే
వసన్ ప్రాసాదాంతః సహజ బభద్రేణ బలినా
సుభద్రా మధ్యస్థః సకలసుర సేవావసరదో
జగన్నాథ స్వామీ నయనపధగామీ భవతుమే

మహాసముద్ర తీరమున కనకరుచిరమగు నీలాద్రి శిఖరమునందలి దివ్య ప్రాసాదమున సుభద్రా బలభద్ర మధ్యభాగమున నివసించుచు సకల దేవతలకు పర్యాయ సేవలొసంగుచున్న శ్రీ జగన్నాథ స్వామి నాకు ప్రత్యక్షమగుగాక.

కృపాపారావారః సజల జలద శ్రేణి రుచిరో
రమావాణీ సోమ స్ఫురదమల పద్మోద్భవముఖైః
సురేంద్రై రారాధ్యః శృతిగణాశిఖా గీతచరితో
జగన్నాథ స్వామీ నయనపధగామీ భవతుమే

కృపాసముధ్రుడనియు సజలజలదనీల శరీరుడనియు రమా వాణీ సోమ బ్రహ్మాది దేవతలచే నారాధ్యుడనియు తన చరిత్రము శ్రుతులచే వినుతింపబడిన శ్రీ జగన్నాథ స్వామి నాకు ప్రత్యక్షమగుగాక.

రధారూఢో గచ్చన్ పధి మిలిత భూదేవపటలైః
స్తుతిప్రాదుర్బావం ప్రతిపద ముపాకర్ణ్య సదయః
దయాసింధుర్భంధుః సకల జగతాం సింధు సుతయా
జగన్నాథ స్వామీ నయనపధగామీ భవతుమే

వేదవేత్తలగు విప్రులు మార్గమునందు కలసి సకల లోక బంధువనియు దయాసముద్రుడనియు స్తుతించుచుండగా దయతో వినుచు లక్షీదేవితో రధారూఢుడై ఊరేగుతున్న శ్రీ జగన్నాథ స్వామి నాకు ప్రత్యక్షమగుగాక.

పరబ్రహ్మపీడః కువలయదళోత్ఫుల్ల నయనో
నివాసీ నీలాద్రొయ్ నిహితచరణౌనంతశిరసి
రసానందో రాధా సరసవపు రాలింగన సుఖో
జగన్నాథ స్వామీ నయనపధగామీ భవతుమే

నీలాచల నివాసియై శేష శిరస్సున పాదముల నుంచి నల్లకలువ రేకులవంటి నేత్రములతో రసానందియై రాధాలింగన సుఖముననుభవించుచు పరబ్రహ్మమూర్తియగు శ్రీ జగన్నాథ స్వామి నాకు ప్రత్యక్షమగుగాక.

న వై ప్రార్ధ్యం రాజ్యం న చ కనకతా భోగ విభవే
న యాచేహం రమ్యాం నిఖిలజనకామ్యాం వవధూం
సదా కాలేకాలే ప్రమధపతినా గీత చరితో
జగన్నాథ స్వామీ నయనపధగామీ భవతుమే

నేను రాజ్యమును గాని ధనకనకములను గాని భోగవైభవములను గాని త్రిభువనసుందరియగు వధువును గాని కోరను. శర్వకాలములయందు నీశ్రరుడేస్వామి చరిత్రములను గానము చేయుచుండునో అట్టి జగన్నాథ స్వామి నా కనుల ముందు సాక్షాత్కరించు గాక.

హరత్వం సంసారం ద్రుతతర మసారం సురపతే !
హరత్వం పాపానాం వితతి మపరాం యాదవపతే !
అహో ! దీనానాధం నిహిత మచలం పాతు మనిశం
జగన్నాథ స్వామీ నయనపధగామీ భవతుమే

ఓ దేవదేవా ! అపారమగు నీ జన్మమరణ ప్రవాహమును శీఘ్రముగా హరింపుము.  ఓఅ యాదవనాథా ! నీ పప సమూహమును కూడ హరింపుము. ఏఎ కదలలేని దీనుని అనాధుని రక్షించుటకై శ్రీ జగన్నాథ స్వామి నాకు ప్రత్యక్షమగుగాక.

(శ్రీ శంకర భగవత్పాద కృతం)

kadaachi tkaaLindee taTa vipina sangeetakavaroa

mudaa goapeenaaree vadanakama laasvaada madhupa@h

ramaa Sambhu brahma marapati gaNea Saarchitapadoa

jagannaatha svaamee nayanapadhagaamee bhavatumea

 

okaanoka samayamuna yamunaateeramuna bRndaavanamuloa nRtyageeta vaadyamula mahoatsavamulandu nearpariyai, goapikaa vadana kamala svaadamadhupamaiyunDi lakshmee Siva brahmeandra gaNanaadhaadulachea seavimpabaDina paada padmamulu gala Sree jagannaathasvaami naa kanulaku pratyakshamagunugaaka.

 

bhujea savyea veaNumSirasi Sikhipincham kaTitaTea

dukoolam neatraaMtea sahacharakaTaaksham vidadhatea

sadaa SreemadbRndaavana vasati leelaa parichayoa

jagannaatha svaamee nayanapadhagaamee bhavatumea

 

eDamacheata veaNuvuno, kaTi pradeaSamuna dukoolamunu daalchi kreeganTi choopula barapuchu ellappuDu  bRndaavanamu nandu parichitamulaina Leelalanu choopucu Sree jagannaathasvaami naaku pratyakshamagugaaka.

 

mahaambhoadhea steerea kanakaruchirea neela Sikharea

vasan praasaadaanta@h sahaja babhadreaNa balinaa

subhadraa madhyastha@h sakalasura seavaavasaradoa

jagannaatha svaamee nayanapadhagaamee bhavatumea

 

mahaasamudra teeramuna kanakaruchiramagu neelaadri Sikharamunandali divya praasaadamuna subhadraa balabhadra madhyabhaagamuna nivasincucu sakala deavatalaku paryaaya seavalosanguchunna Sree jagannaatha svaami naaku pratyakshamagugaaka.

 

kRpaapaaraavaara@h sajala jalada SreaNi ruchiroa

ramaavaaNee soama sphuradamala padmoadbhavamukhai@h

sureandrai raaraadhya@h SRtigaNaaSikhaa geetacharitoa

jagannaatha svaamee nayanapadhagaamee bhavatumea

kRpaasamudhruDaniyu sajalajaladaneela SareeruDaniyu ramaa vaaNee soama brahmaadi deavatalachea naaraadhyuDaniyu tana charitramu Srutulachea vinutimpabaDina Sree jagannaatha svaami naaku pratyakshamagugaaka.

 

radhaarooDhoa gacchan padhi milita bhoodeavapaTalai@h

stutipraadurbaavam pratipada mupaakarNya sadaya@h

dayaasindhurbhandhu@h sakala jagataam sindhu sutayaa

jagannaatha svaamee nayanapadhagaamee bhavatumea

 

veadaveattalagu viprulu maargamunandu kalasi sakala loaka bandhuvaniyu dayaasamudruDaniyu stutinchuchunDagaa dayatoa vinuchu laksheedeavitoa radhaarooDhuDai ooreagutunna Sree jagannaatha svaami naaku pratyakshamagugaaka.

 

parabrahmapeeDa@h kuvalayadaLoatphulla nayanoa

nivaasee neelaadroy nihitacharaNounantaSirasi

rasaanandoa raadhaa sarasavapu raalimgana sukhoa

jagannaatha svaamee nayanapadhagaamee bhavatumea

 

neelaachala nivaasiyai Seasha Sirassuna paadamula nunchi nallakaluva reakulavanTi neatramulatoa rasaanandiyai raadhaalingana sukhamunanubhavinchuchu parabrahmamoortiyagu Sree jagannaatha svaami naaku pratyakshamagugaaka.

 

Navai praardhyam raajyam na cha kanakataa bhoaga vibhavea

Nayaacheaham ramyaam nikhilajanakaamyaam vavadhoom

Sadaa kaaleakaalea pramadhapatinaaa geeta charitoa

jagannaatha svaamee nayanapadhagaamee bhavatumea

 

neanu raajyamunu gaani dhanakanakamulanu gaani bhoagavaibhavamulanu gaani tribhuvanasundariyagu vadhuvunu gaani koaranu. Sarvakaalamulayandu neeSraruDeasvaami charitramulanu gaanamu cheayuchunDunoa aTTi jagannaatha svaami naa kanula mundu saakshaatkarinchu gaaka.

haratvam samsaaram drutatara masaaram surapatea !

haratvam paapaanaam vitati maparaam yaadavapatea !

ahoa ! deenaanaadham nihita machalam paatu maniSam

jagannaatha svaamee nayanapadhagaamee bhavatumea

 

oea deavadeavaa ! apaaramagu nee janmamaraNa pravaahamunu Seeghramugaa harimpumu.  Oa yaadavanaathaa ! nee papa samoohamunu kooDa harimpumu. Ee kadalaleani deenuni anaadhuni rakshinchuTakai Sree jagannaatha svaami naaku pratyakshamagugaaka.

 

(Sree Sankara bhagavatpaada kRtam)

 

బేట్రాయి సామి దేవుడా

NOTE : పై వీడియో లో - కింద ఇచ్చిన పాట లోనూ తేడాలుండొచ్చు. ఎందుకంటే, రాత లో లేని ప్రాచీన తెలుగు సాహిత్యాన్ని, సాహిత్యం లో ఈ పాటని,  సేకరించి, పాడించిన  ప్రిన్స్ రామ వర్మ కేరళీయుడు. ఆయన వర్క్ షాప్ లో  ఈ పాటను నేర్చుకుంటున్న ఆ పిల్లలంతా కన్నడిగులు !



బేట్రాయి సామి దేవుడా – నన్నేలినోడ
బేట్రాయి సామి దేవుడా
కాటేమి రాయుడా – కదిరినరసిమ్ముడా
మేటైన వేటుగాడ నిన్నే నమ్మితిరా  ||బేట్రాయి||

శాప కడుపు సేరి పుట్టగా – రాకాసిగాని
కోపామునేసి కొట్టగా
ఓపినన్ని నీల్లలోన వలసీ వేగామె తిరిగి
బాపనోల్ల సదువులెల్ల బెమ్మదేవరకిచ్చినోడ ||బేట్రాయి||

తాబేలై తాను పుట్టగా ఆ నీల్లకాడ
దేవాసురులెల్లకూడగా
దోవసూసి కొండకింద దూరగానే సిల్కినపుడు
సావులేని మందులెల్ల దేవర్లకిచ్చినోడ ||బేట్రాయి||

అందగాదనవుదులేవయా – గోపాల గో
విందా రచ్చించా బేగరావయా
పందిలోన సేరి కోర పంటితోనె ఎత్తి భూమి
కిందు మిందు సేసినోద సందమామ నీవె కాద ||బేట్రాయి||

నారసిమ్మ నిన్నె నమ్మితి – నానాటికైన
కోరితి నీ పాదమే గతీ
ఓరి నీవు కంబాన సేరి ప్రహ్లాదు గాచి
కోర మీసవైరిగాని గుండె దొర్లసేసినోడ ||బేట్రాయి||

బుడత బాపనయ్యవైతివి ఆ సక్కురవరితి
నడిగి భూమి నేలుకుంటివే
నిడువు కాల్లోడివై అడుగు నెత్తిపైన బెట్టి
తడవు లేక లోకమెల్ల మెదిమతోటి తొక్కినోడ ||బేట్రాయి||

రెందుపదులు ఒక్కమారుతో ఆ దొరలనెల్ల
సెండాడినావు పరసుతో
సెందకోల బట్టి కోదందరామసామికాడ
బెండు కోల సేసికొనే కొండకాడకేగినోడ ||బేట్రాయి||

రామదేవ రచ్చించరావయా సీతమ్మతల్లి
శ్యామసుందర నిన్ను మెచ్చగా
సామి తండ్రిమాట గాచి ప్రేమ భక్తినాదరించి
ఆమైన లంకనెల్ల దోమగాను సేసినోడ ||బేట్రాయి||

దేవకీదేవి కొడుకుగా ఈ జగములోన
దేవుడై నిలిచినావురా
ఆవూల మేపుకొనీ ఆడోళ్ళాగుడుకొనీ
తావుబాగ సేసుకొనీ తక్కిడి బిక్కిడి సేసినోడ ||బేట్రాయి||

ఏదాలు నమ్మరాదనీ ఆ శాస్త్రాలా
వాదాలూ బాగలేవనీ
బోధనలూ సేసికొనీ బుద్ధులూ సెప్పుకొనీ
నాదావినోదుడైన నల్లనయ్య నీవెకాద ||బేట్రాయి||

కలికి నా దొరవు నీవెగా ఈ జగములోన
పలికినావు బాలసిసువుడా
చిల్లకట్టు పురములోన సిన్నీ గోపాలుడౌర
పిల్లంగోవె సేతబట్టి పేట పేట తిరిగినోడ ||బేట్రాయి ||

భావము :-

అనంతపురం జిల్లా కదిరి లో శతాబ్దాల నాటి నరసింహ స్వామి దేవాలయం ఉంది.  ఉగ్ర నరసింహుడు హిరణ్యకసిపుణ్ణి సంహరించాక ఈ ప్రాంతానికే వచ్చాడన్నది స్థానికుల విస్వాసం. అలా ఆగ్రహావేసాలతో వచ్చిన స్వామి ఇక్కడి అడవిలోని క్రూరమృగాలను  వేటాడేవాడని చెబుతారు. అందుకే ఆయనకు వేటరాయుడు అనే పేరు వచ్చింది.  భౌగోళికంగా సమీపంలో ఉన్న కన్నడ భాషా ప్రభావంతో ‘వే’ ‘బే’ అయింది. జన వ్యవహారంలో ఈ బేట్రాయుడు – బేట్రాయి సామిగా మారాడు.

అలాగే ఇదే జిల్లాలో గొడ్డువెలగల అనే గ్రామానికి ఎదర్గా ఉండే గుట్ట మీద మరో నరసింహుడు ఉన్నాడు. ఆయన్ను కాటేమి రాయుడు (కాటమ రాయుడు) అంటారు.  ‘కాడు’ అంతే అడవి. అందులో ఉండే దేవుడు కాబట్టి ఆయనకు ఆ పేరు వచ్చి వుంటుంది. కదిరి, గొడ్డువెలగల నరసింహులిద్దరిని ఉద్దేశించి  కట్టిన పాట ‘బేట్రాయి సామి దేవుడా ’.  ఇందులో ఒక్కో చరణం, దశావతారాల్లో ఒక్కో అవతారాన్నీ అచ్చ తెలుగు పదాలతో వర్ణిస్తుంది. మాందలిక పదబంధాలతో కీర్తిస్తుంది.

‘చేప’ గా పుట్టి, సోమకాసురుణ్ణి చంపి, వేదాల (బాపనోల్ల సదువులెల్ల) ను తెచ్చి బ్రహ్మ (బెమ్మదేవర)కు ఇచ్చిన మహావిష్ణువును పొగడుతారు మొదటి చరణంలో. ‘ఓపినన్ని నీళ్ళలోన వలసి వేగామె తిరిగి’ అంటే ‘అవసరార్ధం దండిగ ఉన్న నీళ్ళలో వేగంగా ప్రయాణించి’ అని అర్ధం. ‘సావులేని మందు’ అంతే అమృతమే  కదా. దాన్ని దేవతలకు ఇచ్చింది మోహినిఈ అవతారంలోని విష్ణుమూర్తి. నాలుగంటే నాలుగు అచ్చ తెలుగు పదాలతో రెండో చరణం లో  ఈ విషయం చెప్పారు.  క్షీరసాగర మధనం జరుగుతున్నపుడు  కవ్వంగా ఉన్న మంధర పర్వతం కుంగిపోతుంతుంది.  తాబేలుగా మరిన చక్రధారి ఆ కొండ బరువును మోస్తూ క్షీరసాగర మధనాన్ని సాఫీగా  పూర్తి చేయిస్తాడు.

స్వామి ‘పందిలోన సేరే ‘ (వరాహావతారం) సంధర్భంలో ‘అందగాడనవుదులేవయా’ అనడంలో కొంటెతనముంది. ఇక్కడ మరో చక్కటి ఉపమానముంది. అదే ‘సందమామ నీవె కాద’.         చందృడిచ్చే  వెన్నెల చల్లగా ఉంటుంది. అలాగే చల్లగా చూస్తాడంటూ స్వామిని ఆ చందమామతో పోల్చారు.

‘కంబం’ అంటే స్తంభం. ‘కంబానా చేరి ప్రహ్లాదు గాచి..’ స్తంభంలో ఉండి ప్రహ్లాదుణ్ణి రక్షించిన నారసింహుణ్ణి ప్రస్తుతిస్తున్నారు పల్లీయులు. అదే చరణంలో 'వైరిగాని గుండె దొర్లసేసినోడ’ అన్నారు. వైరి అంటే శత్రువు.  ఆతని గుండెను 'దొర్లసేయడ'మంటే ‘బాగా కొట్టారు’ – ఆ పదం మడిలోని మట్టిగడ్డ్లను చితక్కొట్టడానికి వాడే వస్తువును ‘దొర్లమాను' అంటారు. దాన్నించి ఈ పదబంధం  పుట్టిందన్నమాట.

శక్కురవరితి (చక్రవర్తి), బుడత బాపయ్య (వామనుడు). బలిచక్రవర్తిని అడిగి భూమినేలాడు. నిడువాలు అంటే పొడవైన. నిలువు కాళ్ళోడు (పొడవైన కాళ్ళోడు)  అంత పొడవైన కాళ్ళతో వామనుడు అడుగు నెత్తిన పెట్టాడు (ఆకాశంపై మరో అడుగు).  వాస్తవానికి దీనికి బలి తలపై  పాదం పెట్టిన అర్ధం వస్తుంది.  ‘తడవు లేక లోకమెల్ల మెడిమ తోటి తొక్కినోడ’ – అంటే ‘తడవ్ లేక (ఆలశ్యం చెయకుండా), మెడిమ (వెనక పాదం’.  ‘లోకమెల్ల’ – (బలి చక్రవర్తి ‘ధరణీ పతి కాబట్టి లోకాన్ని తొక్కడమంటే చక్రవర్తిని అణగదొక్కడమే. ంఒత్తంగా భూమ్యాకాశాలపై రెండు అడుగులు వేశాక ఆలశ్యం చేయకుండా బలిని వెనుకపాదంతో తొక్కేశాడని అర్ధం.

పరశురాముడు 21 సారులు లోక విహారం చేసి క్షత్రియ వంశాలను సర్వ నాశనం చేశాడు. ఆందుకే ఇక్కడ ‘రెండు పదుల్ అ ఒక్క మారుతో ఆ దొరలనెల్ల్ సెండాడినావు పరశుతో’ అన్నారు. ఇక్కడ పరశు అంటే గoడ్ర గొడ్డలి. రాముడు శివధనుస్సు విరిచినపుడు పరశురాముడు ఆగ్రహిస్తాడు. ఛేతనైతే ఈ విష్ణు చాపాన్ని ఎకుపెట్టమని సవాలు చేస్తాడు. రాముడు ఎక్కు పెడతాడు. పరశురాముడికి ‘విషయం’ అర్ధమవుతుంది. కానీ రామబాణం వృధాపోకూడదు కదా.  మరేమి చేయాలి ? తన తపోశక్తిపై దాన్ని ప్రయోగించమని చెప్పి పరశురాముడు మహేంద్ర పర్వతానికి వెళ్ళిపోతాడు. ‘కోల’ అంటే ‘బాణమ’నే అర్ధం వుంది. తిరుగులెని రామబాణాన్ని ‘బెండు’గా చేసి అంటే ‘బలహీనం'గా చేసి (తపోశక్తిని కొట్టాక అది బలహీనమే కదా) కొండకాడకేగాడు (పర్వతం దగ్గరకు వెళ్ళాడు). 

‘తండ్రి మాటా గాచి .. నాన్న మాటను గౌరవించి అడవికి వెళ్ళావు రామచంద్రా! ఆ తర్వాత (ఆమైన-ఆపైన) లంకనెల్ల దోమగాను సేసినావు. అంటే లంక ను పడగొట్టావు అని అర్ధం. ‘దోమ నాకు’ అని ఒక నిఘంటు పదం ఉంది. దీనర్ధం ‘దోమ తెగులు సోకిన’. ఆ తెగులు వస్తే పంట నాశనమవుతుంది. లంక పరిస్థితి కూడా అలా అయిందని సేద్యం చేసుకునే పల్లె ప్రజలు పాటలో ప్రతీకాత్మకంగా చెప్పారా ?

‘తక్కిడి బిక్కిడి సేయట’ మంటే గందరగోళం సృష్టించడం.  గోపికల వలువలిత్తుకెళ్ళీ కొంటె కన్నయ్య చేసింది అదే కదా. కృష్ణ పరమాత్ముడు ద్వారకలోనే ఉంటాడు, కానీ ఎక్కడెక్కడి కధలనూ తానే నడిపిస్తాడు. ‘తావు బాగా సేసుకొని’ (స్థిరంగా ఉండి) అంటే ఇదే. 

మానవత్వమున్న వాడే మనిషి. మతాల కట్టుబాట్లు ఆ మానవత్వానికి అడ్డం పడుతున్నపుడు ఆ అడ్డుగోడలను బద్దలు కొట్టాలి. బుద్ధుడి బోధనల పరమార్ధమిదే.  ఆయన కూడా విష్ణుమూర్తి అవతారమే నని భావిస్తారు. ఆందుకే ‘ఏదాలూ నమ్మరాదనీ, ఆ శాస్త్రాలూ వాదాలూ బాగా లేవే’ అంటూ చెపూకొచ్చారు. ‘నమ్మరాదు’, ‘బాగాలేవు’ వంటి పదాలతో అరటిపండు వలిచ్నంత సులువుగా భావాన్ని విడమర్చారు.  చివరగా ‘కల్కి ‘ ని తమ దొరగా ప్రకటించారు. ఫిల్లనగ్రోవితో విహరించిన చిన్ని కృష్ణుణ్ణి (సిన్నీ గోపాలుడౌర / పిల్లంగోవి సేతపట్టి పేట పేట తిరిగినోడ) జ్ఞప్తికి తెచ్చుకుంటూ పాటను ముగించారు.

అచ్చ తెలుగు పదాల అంబుధి ఈ పాట. ఈందులో ప్రతి అక్షరంలో మాధవుడి పై మట్టి మనుషుల అభిమానం కనిపిస్తుంది.  ఆంతే కాదు మనసులోని భావాలను బలంగా, అందంగా అభివ్యక్తీకరించగల శక్తీ గోచరిస్తుంది.

శైలి  : పలకల భజన (రచించినదెవరో తెలియదు. జానపద సాహిత్యం) రాయల సీమ (రేనాటి పల్లె) ప్రాంతానికి చెందినది.

వివరణ : ఆచార్య రాచపాళెం చంద్రశేఖర  రెడ్డి, (తెలుగు వెలుగు – అక్టోబరు 2013 లో ప్రచురించబడింది )

beaTraayi saami deavuDaa – nannealinoaDa

beaTraayi saami deavuDaa

kaaTeami raayuDaa – kadirinarasimmuDaa

meaTaina veaTugaaDa ninnea nammitiraa  ||beaTraayi||

Saapa kadupu seari puTTagaa – raakaasigaani

koapaamuneasi koTTagaa

oapinanni neellaloana valasee veagaame tirigi

baapanoalla saduvulella bemmadeavarakicchinoaDa ||beaTraayi||

taabealai taanu puTTagaa aa neellakaaDa

deavaasurulellakooDagaa

doavasoosi konDakinda dooragaanea silkinapuDu

saavuleani mandulella deavarlakicchinoaDa ||beaTraayi||

andagaadanavuduleavayaa – goapaala goa

vindaa racchincaa beagaraavayaa

pandiloana seari koara panTitoane etti bhoomi

kindu mindu seasinoada sandamaama neeve kaada ||beaTraayi||

naarasimma nenne nammiti – naanaaTikaina

koariti nee paadamea gatee

oari neevu kambaana seari prahlaadu gaachi

koara meesavairigaani gunDe dorlaseasinoaDa ||beaTraayi||

buData baapanayyavaitivi aa sakkuravariti

naDigi bhoomi nealukunTivea

niduvu kaalloaDivai aDugu nettipaina beTTi

tadavu leaka loakamella medimatoaTi tokkinoada ||beaTraayi||

rendupadulu okkamaarutoa aa doralanella

sendaadinaavu parasutoa

sendakoala baTTi koadandaraamasaamikaaDa

benDu koala seasikonea konDakaaDakeaginoaDa ||beaTraayi||

raamadeava racchincaraavayaa seetammatalli

syaamasundara ninnu mecchagaa

saami tanDirmaaTa gaachi preama bhaktinaadarinchi

aameaina lankanella doamagaanu seasinoaDa ||beaTraayi||

deavakeedeavi koDukugaa ee jagamuloana

deavuDai nilichinaavuraa

aavoola meapukonee aaDoaLLaagudukonee

taavubaaga seasukonee takkiDi bikkiDi seasinoaDa ||beaTraayi||

eadaalu nammaraadanee aa saastraalaa

vaadaaloo baagaleavanee

boadhanaloo sasikonee buddhuloo seppukonee

naadaavinoadudaina nallanayya neevekaada ||beaTraayi||

kaliki naa doravu neevegaa ee jagamuloana

palikinaavu baalasisuvuDaa

chillakattu puramuloana sinnee goapaaluDoura

pillangoave seatabaTTi peaTa peaTa tiriginoaDa ||beaTraayi ||

bhaavamu :-

anantapuram jillaa kadiri loa sataabdaala naaTi narasimhasvaami deavaalayam undi.  ugra narasimhuDu hiranyakasipuNNi samharinchaaka ee praantaanikea vacchaaDannadi sthaanikula visvaasam. alaa aagrahaaveasaalatoa vacchina swami ikkaDi aDaviloani krooramrgaalanu veaTaaDeavaaDani chebutaaru. andukea aayanaku veaTaraayudu anea pearu vacchindi.  bhougoalikamgaa sameepamloa unna kannada bhaashaa prabhaavamtoa ‘vea’ ‘bea’ ayindi. jana vyavahaaramloa ee beaTraayudu – beaTraayi saamigaa maaraaDu.

alaagea idea jillaaloa goDDuvelagala anea graamaaniki eduurgaa unDea guTTa meeda maroa narasimhuDu unnaaDu. aayannu kaateami raayuDu (kaatama raayuDu) anTaaru.  ‘kaaDu’ antea aDavi. anduloa undea deavuDu kaabaTTi aayanaku aa pearu vacchi vunTundi. kadiri, goDDuvelagala narasimhuliddarini uddeasinchi kattina paata ‘beaTraayi saami deavudaa’.  induloa okkoa charanam, dasaavataaraalloa okkoa avataaraannee accha telugu padaalatoa varnistundi. maandalika padabandhaalatoa keertisutni.

‘cheapa’ gaa puTTi, soamakaasuruNNi champi, veadaala (baapanoalla saduvulella) nu tecchi brahma (bemmadeavara)ku icchina mahaavishNuvunu pogaDutaaru modati charaNamloa. ‘oapinanni neeLLaloana valasi veagaame tirigi’ anTea ‘avasaraardham danDiga unna neeLLaloa veagamgaa prayaaNinchi’ ani ardham. ‘saavuleani mandu’ antea amrtamea kadaa. daanni deavatalaku icchindi moahiniee avataaramloani vishNumoorti. naalugantea naalugu accha telugu padaalatoa randeoa charanamloa ee vishayam cheppaaru.  ksheerasaagara madhanam jarugutunnapudu kavvamgaa unna madhara parvatam kungipoatuntundi.  taabealugaa marina chakradhaari aa konda baruvunu moastoo ksheerasaagara madhanaanni saafeegaa  poorti cheayistaaDu.

svaami ‘pandiloana searea ‘ (varaahaavataaram) sandharbhamloa ‘andagaaDanavuduleavayaa’ anadamloa konTetanamundi. ikkaDa maroa chakkaTi upamaanamundi. adea ‘sandamaama neeve kaada’.  chadrduDicchea vennnela challagaa unTundi. alaagea challagaa choostaaDanToo svaamini aa chandamaamatoa poalchaaru.

‘kambam’anTea stambham. ‘kambaanaa cheari prahlaadu gaachi..’ stambhamloa unDi prahlaaduNNi rakshinchina naarasimhuNNi prastunstistunnaaru palleeyulu. adea charaNamloa vairigaani gunDe dorlaseasinoaDa’ annaaru. Vairi anTea Satruvu.  Atani gunDenu dorlaseayaDamanTea ‘baagaa koTTaaru’ – aa padam maDiloani maTTigaDDlanu chitakkoTTaDaaniki vaaDea vastuvunu ‘dorlamaanu anTaaru’ daanninchi ee padabahdam puTTindannamaaTa.

Sakkuravariti (chakravarti, buData baapayya (vaamanuDu. Balichakravartini aDigi bhoomjinealaaDu. niDuvaalu anTea poDavaina. Niluvu kaaLLoaDu (poDavaina kaaLLoaDu)  anta poDavaina kaaLLatoa vaamanuDu aDugu nettina peTTaaDu (aakaaSampai maroa aDugu).  Vaastavaaniki deeniki bali talapai  paadam peTTina ardham vastundi.  ‘taDavu leaka loakamella meDima toaTi tokkinoaDa’ – anTea ‘taDav leaka (aalaSyam cheyakunDaa), meDima (veuka paadam’.  ‘loakamella’ – (bali chakravarti ‘dharaNee pati kaabaTTi loakaanni tokkaDamanTea chakravartini aNagadokkaDamea. Mottamgaa bhoomyaakaaSaalapai renDu aDugulu veaSaaka aalaSyam cheayakunDaa balini venukapaadamtoa tokkeaSaaDani ardham.

paraSuraamuDu 21 saarulu loaka vihaaram cheasi kshatriya vamSaalanu sarva naaSanam cheaSaaDu. Andukea ikkaDa ‘renDu padul a okka maarutoa aa doralanell senDaaDinaavu paraSutoa’ annaaru. ikkaDa paraSu anTea gnaDra goDDali. raamuDu Sivadhanussu virichinapuDu paraSuraamuDu aagrahistaaDu. Cheatanaitea ee vishNu chaapaanni ekupeTTamani savaalu cheastaaDu. raamuDu ekku peDataaDu. paraSuraamuDiki ‘vishayam’ ardhamavutundi. Kaanee raamabaaNam vRdhaapoakooDadu kadaa. Maream cheayaali ? tana tapoaSaktipai daanni prayoaginchamani cheppi paraSuraamuDu maheandr parvataaniki veLLipoataaDu. ‘koala’ anTea ‘baaNama’nea ardham vundi. Tiruguleni raamabaaNaanni ‘benDu’gaa cheasi antEa ‘balaheenamgaa cheasi (tapoaSaktini kotTaaka adi balaheenamea kadaa) konDakaaDakeagaaDu (parvatam daggaraku veLLaaD0. 

‘tanDri maaTA gaachi .. naanna maaTanu gouravinchi aDaviki veLLaavu raamachandraa! Aa tarvaata (aamaina-aapaina) lankanella doamagaanu seasinaavu. anTea lanka nu paDagoTTaavu ani ardham. ‘doama naaku’ ani oka nighanTu padam undi. deenardham ‘doama tegulu soakina’. Aa tegulu vastea panTa naaSanamavutundi. Lanka paristhiti kooDaa alaa ayindani seadyam cheasukunea palle prajalu paaTaloa prateekaatmakamgaa cheppaaraa ?

‘takkiDi bikkiDi seayaTa’ manTea gandaragoaLam sRshTinchaDam.  Goapikala valuvalittukeLLI konTe kannayya seasindi adea kadaa. kRshNa paramaatmuDu dvaarakaloanea unTaaDu, laanee ekkaDekkaDi kadhalanoo taanea naDipistaaDu. ‘taavu baagaa seasukoni’ (sthiramgaa unDi) anTea idea. 

maanavatvamunna vaaDea manishi. mataala kaTTubaaTlu aa maanavatvaaniki aDDam paDutunnapuDu aa aDDugoaDalanu baddalu koTTaali. buddhuDi boadhanala paramaardhamidea.  Aayana kooDaa vishNumoorti avataaramea nani bhaavistaaru. Andukea ‘eadaaloo nammaraadanii, aa Saastraaloo vaadaaloo baagaa leavae’ anToo chepuukocchaaaru. ‘nammaraadu’, ‘baagaaleavu’ vanTi padaalatoa araTipanDu valichnanta suluvugaa bahaavaanni viDamarchaaru.  chivaragaaa ‘kalki ‘ ni tama doragaa prakaTinchaaru. Pillanagroavitoa viharinchina chinni krshNuNNi (sinnee goapaaluDoura / pillamgoavi seatapaTTi peaTa peaTa tiriginoaDa) jnaptiki tecchukunToo paaTanu muginchaaru.

accha telugu padaala ambudhi ee paaTa. Induloa prati aksharamloa maadhavuDi pai maTTi manushula abhimaanam kanipistundi.  Antea kaadu manasuloani bhaavaalanu balamgaa, andamgaa abhivyakteekarinchagala Saktee goacharistundi.

Bhajana : palakala bhajana (rachincinadevaroa teliyadu. Jaanapada saahityam) raayala seema (reanaaTi palle paata) praantaaniki chendinadi.

vivaraNa : aachaarya raachapaaLem chandraSeakhara ReDDi, (telugu velugu – akToabaru 2013)